Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa (GERD, ang. gastroesophageal reflux disease) jest schorzeniem przewlekłym, którego istotą jest zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Wywołuje to charakterystyczne objawy i/lub zmiany zapalne w błonie śluzowej przełyku, prowadzące do pogorszenia jakości życia chorych.
Typowe objawy choroby to zgaga i kwaśne odbijania. Inne objawy to bóle w nadbrzuszu, nudności i/lub wymioty, chudnięcie, bóle w klatce piersiowej, przewlekły kaszel, chrypka.
Za podstawową przyczynę choroby uważa się zaburzenia funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku (LES) i przejściowe spontaniczne relaksacje tego zwieracza (TLESRs), a także zaburzenia motoryki przełyku, opóźnienie opróżniania żołądkowego, obecność przepukliny rozworu przełykowego przepony, czynniki psychologiczne, stres. Nieleczona choroba refluksowa może prowadzić do różnych powikłań, z których najpoważniejszymi są przełyk Baretta (zmiana przednowotworowa) i rak przełyku.

Modyfikacja diety i stylu życia przynosi efekt terapeutyczny przy niewielkim lub średnim nasileniu objawów choroby. Ma na celu zmniejszenie częstości występowania zgagi i skrócenie czasu jej trwania. W przypadku dużego nasilenia objawów, lub gdy towarzyszy im zapalenie przełyku, konieczna jest farmakoterapia (leki alkalizujące i zwiększające napięcie dolnego zwieracza przełyku).

Zmiana stylu życia
Osoby otyłe lub z nadwagą powinny schudnąć, gdyż otyłość wiąże się ze wzrostem ciśnienia śródbrzusznego, co nasila dolegliwości chorobowe.
Chorym zaleca się jedzenie w ciągu dnia 5-6 niewielkich posiłków. Powinny być one spożywane w spokojnej atmosferze, w wolnym tempie (szybkie jedzenie przyczynia się do wzrostu częstotliwości epizodów refluksu).
Palenie papierosów również powoduje zwiększenie ilości epizodów refluksu, dlatego osobom z objawami choroby refluksowej zaleca się „rzucenie” palenia.
Zmniejszenie dolegliwości można również osiągnąć poprzez przyjmowanie odpowiedniej pozycji w czasie snu i odpoczynku. Zaleca się, aby nie przyjmować pozycji leżącej bezpośrednio po posiłkach. Uniesienie wezgłowia łóżka o 15-20 cm sprzyja sprawniejszemu oczyszczaniu przełyku w czasie snu, co wpływa na zmniejszenie objawów chorobowych.

Objawy GERD nasilają się po dużym wysiłku fizycznym, częstym lub długotrwałym schylaniu się lub jakiejkolwiek aktywności fizycznej wykonywanej bezpośrednio po posiłku. Zaleca się więc unikanie tego typu zachowań. Wskazana jest jednak umiarkowana aktywność fizyczna, dzięki której maleje ryzyko wystąpienia choroby.

Istotnym elementem terapii niefarmakologicznej jest przestrzeganie odpowiedniej diety. Osoby z objawami GERD powinny unikać produktów i potraw zwiększających wydzielanie kwasu żołądkowego, obniżających ciśnienie w LES, drażniących receptory czuciowe w przełyku i opóźniających opróżnianie żołądkowe.

Do produktów tych należą:

• produkty i potrawy tłuste, odsmażane i ciężkostrawne,
• cebula i warzywa cebulowe, szparagi, karczochy, pomidory i ich przetwory,
• owoce cytrusowe i soki z tych owoców,
• czekolada i wyroby czekoladowe,
• mocna herbata, kawa, napar z mięty, napoje gazowane, alkohol,
• ostre przyprawy (pieprz, ostra papryka, chilli, curry, ocet, musztarda).

Pozostałe produkty można uznać za dozwolone w diecie chorego.
W celu łagodzenia zgagi zaleca się dodatkowo wypijanie chudego mleka lub napojów mlecznych bądź wody (najlepsza jest ta o dużej zawartości jonów wapniowych).

Kilka praktycznych wskazówek:

1. Nie wystarczy tylko spożywać produkty zalecane dla pacjenta z chorobą refluksową- trzeba je też odpowiednio przyrządzić. Chude mięso z kurczaka otoczone panierką i usmażone na tłuszczu może już wywołać dolegliwości. Można więc zrezygnować ze smażenia i duszenia na głębokim tłuszczu na rzecz grillowania, gotowania i pieczenia w folii. Tak przyrządzone potrawy są lżejsze i lepiej tolerowane przez żołądek.
2. Ważna jest częstotliwość spożywania posiłków. Jedzenie na raz zbyt dużych porcji to jedna z najczęstszych przyczyn dolegliwości refluksowych, nawet jeśli ograniczamy się tylko do potraw bezpiecznych. Trzy większe posiłki lepiej jest rozłożyć na 5-6 małych, spożywanych co 3-4 godziny. Tak rozplanowane menu gwarantuje stały poziom energii i zapobiega napadom większego głodu, który sprzyja przejadaniu się.
3. Układając jadłospis, warto obserwować reakcje własnego organizmu. Każdy reaguje na różne potrawy indywidualnie. Zdarza się, ze to, co nie służy jednej osobie, jest całkowicie neutralne dla drugiej. Warto prowadzić specjalny dzienniczek i zapisywać w nim, co zjedliśmy danego dnia oraz jaka była reakcja żołądka. Jeżeli nie obserwujemy u siebie podejrzanych objawów, potrawę można bez obaw włączyć do jadłospisu, oczywiście w rozsądnych ilościach.
4. Unikamy jedzenia późnym wieczorem. Kolacja powinna być spożyta najpóźniej 3 godziny przed snem-wskazane są pieczone owoce z dodatkiem kaszy manny i wszelkiego rodzaju sałatki.
5. Dania powinny być ciepłe, a nie gorące. Zbyt wysoka temperatura podrażnia przełyk i ściany żołądka.
6. Należy unikać popijania posiłków zbyt dużą ilością płynów-rozrzedza to soki żołądkowe i spowalnia trawienie. Znacznie lepiej jest pić napoje miedzy posiłkami.
7. Podjadanie jest zakazane!- jest jedną z najczęstszych przyczyn dolegliwości refluksowych. Zaburza pracę układu pokarmowego i powoduje wzdęcia.
8. Należy zrezygnować także z cukierków i żucia gumy. Żując gumę, łykamy powietrze, co jest kolejną, po podjadaniu, przyczyną wzdęcia. Ponad to nasila się wtedy wydzielanie soku żołądkowego.
9. Unikaj dań typu instant (zupy z torebek) oraz potraw o wysokiej zawartości glutaminianu sodu.
10. Tradycyjny cukier warto zastąpić fruktozą. Jest słodsza, a przez to można jej użyć mniej do słodzenia napojów czy potraw.
11. Jeśli źle reagujesz na owoce cytrusowe i postanowiłeś ograniczyć ich spożycie, zastosuj suplementację witaminą C oraz dołącz kwasy omega-3 (zawarte w tłustych rybach morskich, takich jak łosoś, makrela) – mają działanie przeciwzapalne, łagodzą więc ewentualne podrażnianie śluzówki i przyspieszają regenerację tkanek.
12. Bezpośrednio po posiłku nie należy przyjmować pozycji leżącej, bo może to ułatwić cofanie się treści pokarmowej do przełyku i nasilać dolegliwości. Należy tez unikać palenia tytoniu, gdyż drażni on uszkodzoną błonę śluzową przełyku, zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku, pogarsza perystaltykę przełyku i powoduje kaszel, który może nasilać objawy choroby.

Co jeść a czego unikać?

Aby łatwiej zorientować się, co warto jeść, a czego lepiej unikać, potrawy można podzielić na trzy kategorie: wskazane, spożywane okazjonalnie oraz niewskazane. Szczególną uwagę zwróć na to, jak reagujesz na produkty, które rozluźniają dolny zwieracz przełyku, tj. czekoladę i miętę, a także owoce cytrusowe, niedojrzałe pomidory i ich przetwory, kawę, herbatę i alkohol.

Poniższa tabela zawiera zalecenia dotyczące poszczególnych grup pokarmowych.

Podczas diety refluksowej warto dokładnie prowadzić wspomniany już dzienniczek z jadłospisem, aby wiedzieć, które pokarmy są szkodliwe, a które nie. Te obserwacje często pozwalają na rozszerzenie listy produktów dozwolonych, a co za tym idzie-możliwość jedzenia bardziej urozmaiconych i smacznych, a przede wszystkim zdrowych i bezpiecznych dla żołądka posiłków.

Tekst: Opracowanie na podstawie materiałów informacyjnych SANDOZ POLSKA SP. Z O.O.